WIJNEGEM door Guido Cuyt
De kennis die we hebben over de oudste geschiedenis van
Wijnegem, van de prehistorie tot de Middeleeuwen, danken we
aan het werk van twee instanties:
•
enerzijds de Antwerpse Vereniging voor Romeinse Archeologie
(AVRA), met opgravingen op de Steenakker en in de wijk
Ruggeveldstraat-Vuurkruisenlaan-Ganzenweg. AVRA werkte
samen met het toenmalig Instituut voor het Archeologisch
Patrimonium (IAP).
•
anderzijds de provincie Antwerpen, met opgravingen aan de
Blikstraat
(www.provincieantwerpen.be/beleid/leefomgeving/erfgoed.htm
l)
» Prehistorie
» Bronstijd
» Ijzertijd
» Romeinse tijd (1ste-3de eeuw na Chr.)
» Middeleeuwen
1. PREHISTORIE
Het oudste bewijs van menselijke aanwezigheid is gevonden op
de Steenakker, ten noorden van de dorpskom, ter hoogte van
het kruispunt van de Houtlaan en de Reigerstraat. Het is een
kleine schrabber (soort mesje) in kwartsiet uit Wommersom bij
Tienen, daterend uit het mesolithicum, ca. 6000 v. Chr.
Het meest indrukwekkende prehistorische voorwerp uit
Wijnegem is een mooi gepolijste bijl in silex gevonden aan de
Koolsveldlaan. Ze dateert uit het neolithicum, ca. 3200 v. Chr.
Echte sporen van bewoning zijn er uit deze periode niet
gevonden.
17
2. BRONSTIJD
Ook uit de bronstijd zijn er (nog) geen resten van woningen
bekend.
De enige sporen uit deze periode zijn enkele
brandrestengraven uit de midden- en late bronstijd, van ca.
1800 tot 800 v. Chr., gevonden aan de Blikstraat.
18
(www.archeonet.be/?p=6874#more-6874 e!n
http://www.archeonet.be/?p=12141).
3. IJZERTIJD
De archeologen hebben de ijzertijd ingedeeld in drie perioden:
•
vroege ijzertijd: van ca. 800 tot ca. 500 v. Chr.
•
midden-ijzertijd: van ca. 500 tot ca. 250 v. Chr.
•
late ijzertijd: van ca. 250 tot het begin van de tijdrekening.
De vroege ijzertijd is in Wijnegem vertegenwoordigd door een
kuil met aardewerkscherven bij de Steenakker, en door een
urnenveld aan de Blikstraat.
19
Uit de midden-ijzertijd stammen kuilen met aardewerk,
gevonden op de Steenakker, en sporen van gebouwen op de
site Ruggeveldstraat-Vuurkruisenlaan en aan de Ganzenweg.
20
Alle gebouwen waren in hout. Ze bestonden uit een geraamte
van houten palen met vlechtwerk ertussen, bestreken met
leem. De daken waren van stro.
In de late ijzertijd zijn er rond het begin van de jaartelling in
Wijnegem zeker twee woonkernen geweest. Op de Steenakker
bestond de nederzetting uit enkele huizen met kleine
bijgebouwtjes en een waterput.
21
De opgravingen aan de
Blikstraat brachten vier langwerpige huisplattegronden aan het
licht, met bijgebouwen en drie waterputten.
22
Het valt op dat de mens in de ijzertijd en Romeinse tijd telkens
de hoogten opzoekt tussen Kleine en Grote Schijn om er zich te
vestigen.
4. ROMEINSE TIJD (1STE-3DE EEUW NA
CHR.)
Ook uit de Romeinse tijd kennen we in Wijnegem twee
bewoningskernen.
Voorlopig situeert de belangrijkste zich op de Steenakker. Over
de juiste betekenis ervan hebben we nog geen zekerheid. Het
grote Romeinse vierkant van 30 m zijde met zijn bijgebouwen is
een uniek complex dat nog niet al zijn geheimen heeft
prijsgegeven. De vondsten doen vermoeden dat het een
landelijk openluchtheiligdom was. Een 50-tal munten
(waarvan 20 in een soort offerkuil), bronzen armbanden en
mantelspelden tonen dit aan.
23
WIJNEGEM STEENAKKER, ROMEINS
HEILIGDOM MET BIJGEBOUWEN EN TWEE
WATERPUTTEN, EN ROMEINSE MUNTEN
De andere Romeinse nederzetting bevindt zich bij het kruispunt
Ruggeveldstraat-Vuurkruisenlaan. Van die nederzetting kennen
we enkele waterputten, enkele kleine houten gebouwtjes
(schuurtjes?) en vooral een grote woonstalhoeve met een
uitdieping voor een potstal. Met de stalmest die hier werd
vergaard, vermengd met graszoden werden de gronden
bemest.
24
De "Romeinen" die in deze streken woonden, waren geen
Romeinen uit Rome of Italië, maar mensen van bij ons die de
Romeinse levensgewoonten hadden aangenomen. Ze waren dus
geromaniseerd.
Militaire aanwezigheid van Romeinse soldaten werd voorlopig
nergens vastgesteld. Voor zover we er zicht op hebben, leefden
de bewoners hoofdzakelijk van de landbouw. Toch was er een
zekere luxe: munten, armbanden, glas en scherven van terra
sigillata, het rood glanzend “chique” aardewerk.
5. MIDDELEEUWEN
Op de Steenakker en omgeving vinden we sporen van de 7de
tot de 12de eeuw. Relevant voor de woonkern uit de 10de-
12de eeuw zijn de huizen met hun gebogen lange zijde,
waardoor een bootvorm ontstaat. Het bootvormig huistype
was vooral verspreid in Noordwest-Europa van de 9de tot de
12de eeuw. Een van de waterputten die bij deze nederzetting
hoort, is tentoongesteld in de hal van het gemeentehuis van
Wijnegem.
Het ontstaan van deze woonkern heeft te maken met een
algemene economische en demografische expansie in
Vlaanderen vanaf de 11de eeuw. Het is ook de periode van de
eerste vermelding van de parochie van Wijnegem in 1161. De
huidige dorpskern was zich dus al beginnen ontwikkelen, en wel
in de buurt van de Beukenlaan
(http://www.wijnegem.be/index/over-wijnegem/ e!en-vleugje-
geschiedenis).
Archeologische collectie Wijnegem
In Wijnegem is een permanente museale ruimte in het
gemeentehuis. Deze ruimte bestaat uit drie
toonkasten, de gereconstrueerde middeleeuwse waterput en
een fototentoonstelling over de opgravingen van AVRA in
Wijnegem. Bij het “museum” hoort een brochure met
achtergrondinformatie (te bekomen aan de balie).
Voor scholen is een ‘Kinderzoektocht’ opgesteld, bestaande uit
een in te vullen tekst van 3 à 4 bladzijden (derde graad
basisschool, eerste graad middelbaar). De antwoorden zijn te
vinden in de informatie die de toonkasten zelf bieden én in de
brochure.
Adres Gemeentehuis: Turnhoutsebaan 422, 2110 Wijnegem.
Openingsuren: elke werkdag van 9 tot 12 u, op donderdag ook
van 18 tot 21 u.
BIBLIOGRAFIE
17
CUYT G., Schaven aan het Verleden, Op verkenning in onze
archeologie, Antwerpen/Rotterdam, 2007, p. 184-186.
18
PEDE R., JACOBS B. & DE MULDER G., Preventief archeologisch
onderzoek langs de Blikstraat te Wijnegem tijdens 2007-2009:
overzicht van de resultaten uit de ijzertijd, AVRA Bulletin 11,
2011, p. 21-28.
19
CUYT G. & DE BEENHOUWER J., Eine Abfallgrube aus der
Frühen Eisenzeit zu Wijnegem (Prov. Antw.). In: LODEWIJCKX M.
(ed.): Archaeological and historical aspects of West-European
societies, Album Amicorum André Van Doorselaer, Acta
Archaeologica Lovaniensia Monographiae 8, Leuven, 1996, pp.
47-57; PEDE R., JACOBS B. & DE MULDER G., Preventief
archeologisch onderzoek langs de Blikstraat te Wijnegem tijdens
2007-2009: overzicht van de resultaten uit de ijzertijd, AVRA
Bulletin 11, 2011, p. 21-28.
20
CUYT G., Fosses de l’ Age du fer moyen et récent à Wijnegem-
Steenakker (B, Prov. d’ Anvers). In: M. LODEWIJCKX (Ed.),
Belgian Archaeology in a European Setting, II, Acta Archaeologica
Lovaniensia Monographiae 13, Leuven, 2001, 25-40; WILLEMS J.,
Opgraving Wijnegem Vuurkruisenlaan, A.V.R.A., Antwerpse
Vereniging voor Romeinse Archeologie, Jaarboek 1996, pp. 84-
87; CUYT G., Sporen uit de midden-IJzertijd aan de Ganzenweg te
Wijnegem (Interimverslag), AVRA Bulletin 5-2004, 83-92.
21
CUYT G., Een inheemse nederzetting uit de vroeg-Romeinse
tijd te Wijnegem, Archeologie in Vlaanderen I, 1991, p. 85-106.
22
PEDE R., JACOBS B. & DE MULDER G., Preventief archeologisch
onderzoek langs de Blikstraat te Wijnegem tijdens 2007-2009:
overzicht van de resultaten uit de ijzertijd, AVRA Bulletin 11,
2011, p. 21-28.
23
SAS K. & CUYT G., Vroeg-Romeinse “cultus”-armbanden in een
“vierkant”. In: G. CUYT & K. SAS (Red.), Vlekken in het Zand,
Archeologie in en rond Antwerpen, Antwerpen, 2003, 9-24.
24
ANNAERT R. & WILLEMS J. 2006: Nederzettingssporen uit de
ijzertijd en de Romeinse periode in de verkaveling Krabbershoek
te Wijnegem (Antwerpen), AVRA-Bulletin 6-2005, 83-87.
Indien u zelf kennis heeft van mogelijk
interessante vondsten, nakende bouw- of andere
werken die de ondergrond kunnen verstoren,
geef ons dan een seintje!
Neolithische bijl
Wijnegem Vuurkruisenlaan, Romeinse woonstalhoeve
Wijnegem Steenakker, middeleeuws bootvormig huis
Wil u op de hoogte blijven van alle activiteiten
van AVRA, word dan lid en krijg elke maand onze
nieuwsbrief met alle actuele informatie.